Osmanlı dönemindeki haritalar ilk kimler tarafından hazırlandı, bu haritaları nasıl okuruz? Ufkunuzu açacak, ceddinize ışık tutacak harika bilgileri sizin için araştırdık!
Harita kelimesi en geniş tanımı ile yeryüzünün tümünün ya da bir parçasının belli oranlarda küçültülüp, işaretleştirilerek bir düzlem üzerinde gösterimidir.
Modern yaşamın getirisi ile hava kirliliği ve hatta trafik haritaları da hazırlanmakta. Yani aslında yer referansı ve bilgi aktaran, eskiden genel olarak basılı olan artık dijital bir iletişim aracıdır.
Orta okuldan kalma en temel harita bilgilerimizi hatırlamak gerekirse;
Haritalar; sınırları gösteren Siyasi Haritalar, bölgeleri, kentleri ve eyaletleri gösteren İdari Haritalar, nüfus, göç yerleşim, tarım, hayvancılık, sanayi ve turizmin dağılışını gösteren Beşeri ve Ekonomik Haritalar, meteoroloji gibi belirli konular için özel olarak hazırlanan haritalar ve yeryüzü şekillerini, fiziki yapısını, yüksekliklerini ve dağılışını gösteren Fiziki Haritalar olmak üzere ayrılır.
Peki, bir çizimin harita olması için neler gerekli? Haritaya baktığımız zaman ne anlamamız gerekiyor?
Bir çizimin harita olabilmesi için 3 şart vardır;
Kuş bakışı olarak çizilmeli
Çizim bir düzleme aktarılmış olmalı
Küçültme oranlı yani ölçekli olması.
Haritalarda yeryüzü şekillerini göstermekle ilgili de birbirinden farklı bir kaç yöntem vardır.
a) Renklendirme yöntemi: Fiziki haritalar yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti aralıklarını belli renklerle ifade ediyor. Beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları ifade ediyor. Göl, deniz ve okyanuslarsa mavi renkle gösteriliyor.
b) Gölgelendirme yöntemi: Yer şekilleri bir yönden ışıkla aydınlatılıyor. Işık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanıyor.
c) Tarama yöntemi: Yer şekilleri eğimle orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle gösteriliyor. Eğim fazla ise çizgiler kalın,kısa ve sık, eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek. Düz alanlar ise taranmayarak boş bırakılıyor.
d) Kabartma yöntemi: Yer şekilleri ölçeğe göre küçültülerek maketleri oluşturuluyor. Aslında bu yöntemlerle artık harita okumayı bilmemize hiç gerek yok! Hepimizde bulunan akıllı telefonlar istediğimiz haritayı bize hem gösteriyor hem açıklıyor!
Akıllı telefonlarla, gideceğiniz yerlerin gerçek ve anlık görüntülerini görebiliyorsunuz! Bazı uygulamalarda telefonunuz haritayı size okuyor bile... Haritaların özelliği kuş bakışı çizim olduğu için artık uydular sayesinde havadan görüntüler alınarak çiziliyorlar.
Uydudan görüntüler alınarak harita çizilmesine 'Fotogrometri'' deniliyor. Yerden yapılar ölçümlerle de haritalara ayrıntılar ekleniyor. Haritacılık dünyada bilinen en eski bilimlerden birisidir.
İlk çağlarda temel amacı hayatta kalmak ve beslenmek olan insanların nerelerde beslenebileceğini, nerelerde vahşi hayvanlar olduğunu ve onlardan nerelerde saklanabileceklerini, av merkezlerini kayalara kazımışlardır. Bu bir anlamda haritacılığın ve harita işaretlerinin ilk örneğidir. İlk harita benzeri kalıntı Türkiye'de Çatalhöyük'te bulunmuştur.
Bu ilk harita örneğinin M.Ö 6200 yılında kayalara çizildiği söylenmektedir. Tarihin başlangıcının yazı olduğu düşünülürse (M.Ö 3000) haritacılık sözlü olarak anlaşmaktan bile eski. Türklerde ilk harita ise Divanı Lügatit Türk'teki, Kaşgarlı Mahmut tarafından çizilendir.
İlk Osmanlı haritaları deniz seyahatlerindeki gözlemlerle çizilmiştir.
Osmanlı döneminde çizilen haritalarda hem kıyıların fiziki koşulları, hem de beşeri durumlarıyla ilgili bilgiler mevcuttur. O dönemden kalma haritaların birçoğu günümüze ulaşmamıştır. Ulaşan haritalar ise müzelerde çok sıkı gözetim altında saklanmaktadır. Piri Reis haritasının bir paftası Topkapı Sarayı'nda saklanmaktadır.
Piri Reis'ten 50 yıl önce Fatih Sultan Mehmet döneminde, 1461 yılında Mürsiyeli İbrahim harita çizmiştir.
Mürsiyeli İbrahim, ceylan derisi üzerine Akdeniz'i Çizmiştir. İstanbul Beşiktaş'taki Deniz Müzesi'nde bu haritayı görebilirsiniz.
En bilindik Osmanlı döneminden kalma harita 1513 yılından kalma Piri Reis haritasıdır.
Piri Reis'in haritası Amerika, Afrika ve Atlas Okyanusunu gösterir. Haritanın tamamı günümüze kadar gelememiştir. Piri Reis'in haritacılıkla ilgili en önemli eserlerinden biri ise Kitab-ı Bahriyye. Kitabın orjinalleri kayıptır. Bu kitabın bir kaç kopyası Topkapı, Ayasofya müzeleri ve Nuruosmaniye Kütüphanesinde bulunmaktadır. Modern Türk haritacılığının kurucusu Mehmet Şevki Paşa
Yüksek teknoloji ile yapılan haritaların yanı sıra savaşlarda kullanılan eski haritalar da askeriyeye bağlı müzeler ve araştırma merkezlerinde saklanıyor.
