Chris Baraniuk
BBC Future
Günlük hayatımızda yaptığımız çoğu şey için beynimizin bilinçli kısmını kullanmamız gerekmiyor. Hatta birçok durumda bilinç ne kadar devreye girerse daha az etkili hale gelebiliyoruz.
Birkaç plastik bardağı üst üste koyup sonra çıkarıp karıştırmanın şaşırmadan yapılabileceğini düşünüyorsanız bu makalenin orijinalinde yer alan videoyu izleyin.
Bu videoda nörolog David Eagleman 10 yaşındaki dünya rekoru sahibi Austin Naber'i takdim ediyor. Bardak dizme şampiyonu Naber, bu işi çok hızlı bir şekilde yapabiliyor. Eagleman da aynı işi yapmayı denediğinde aradaki fark çok bariz ortaya çıkıyor.
Eagleman yenilgiyi kabul ediyor. "Ben bu işi ilk kez yapıyorum. Yaptığım her şeyi düşünerek, bilinçli yapıyorum. Kurallarına uygun bir şekilde bardakları nasıl dengede tutacağımı bulmak için beynim çok enerji harcıyor” diyor.
Bardak dizme işini yaparken Eagleman ve Naber'in beyinleri elektrotlar yoluyla incelendi. Aradaki fark çok çarpıcıydı. Eagleman'ın beyni bir bütün olarak elektrik sinyalleriyle doluyken Naber'inki hareket hızına rağmen çok az aktif görünüyordu.
Bardak dizme şampiyonu Austin Naber bu işi hiç düşünmeden yapıyor.
Naber bu hızı kazanmak için her gün saatlerce pratik yaptığını söylüyor. Böylece bardak dizme işini içselleştirdiğinden, beyninin bu iş üzerinde fazla yoğunlaşması gerekmiyor.
Peki beynimiz bilinçli müdahaleye gerek olmadan başka neler yapabiliyor?
Otomatikleşme
Eagleman, bilincin devrede olmadığı beynin günlük kararlarımızda ve ilişkilerimizde farkında olduğumuzdan daha derin bir rol oynadığını söylüyor.
DERGİ - Bilinçaltı sandığımızdan daha mı zeki?
DERGİ - Beynimizin sadece yüzde 10'unu mu kullanıyoruz?
DERGİ - Beynin hayallere dalması neden yararlı?
Nefes almanın ve organların işleyişinin "otomatik” olarak yaptığımız şeyler olduğunu biliyoruz. Fakat bunun çok daha fazla örneği var.
Bir beysbol sopasıyla topa vurma örneğini ele alalım. Saatte 160 km hızla yaklaşan bir topun size ulaşması çok anlık bir olaydır ve bilinçli olarak bunu düşünüp tepki göstermeyiz. Olup bitenleri ancak topa vurduktan sonra idrak ederiz.
![]()
Eagleman, "Sporda sık sık antrenman yapmanın nedeni, hareketlerinizi otomatikleştirmektir. Ne yapacağınızı düşünürseniz hareketleriniz yavaşlar” diyor.
Bilincin devreye girmediği beyin, çok daha farklı ve gelişkin eylemlerde de rol oynar: Karşı cinse ilgi duyma, matematik işlemleri, siyasi görüş sahibi olmak vb.
Bilinç dışı beyin sayesinde görme engellilerin görüyormuş gibi davranması da buna bir örnektir.
"Bilincin herhangi bir etkisinin olup olmadığı konusunda tartışmalar bile var” diyor Eagleman.
Bilinçli hal
Tasarımcıların ve reklamcıların bilinç dışı aldığımız kararları nasıl etkilediğini yüz yıllardır biliyoruz. Bilinçli farkındalığımızı es geçen incelikleri kullanarak bizi belli şekilde davranma konusunda ikna edebiliyorlar.
![]()
David Eagleman, beynin bilinçli kısmının çok küçük bir bölüm oluşturduğunu söylüyor.
Nörologlar bilinç dışı beynin etkilerini incelerken yaşam kalitemizi geliştirecek önerilerde de bulunabilir. Örneğin, Eagleman'ın araştırdığı konulardan biri uyuşturucu bağımlılığında bilinçli ve bilinç dışı beynin rolü.
Uyuşturucu bağımlılarının, kriz halinin daha bilinçli farkında olmaları yoluyla bu kriz anlarını daha iyi kontrol etmeleri sağlanmaya çalışılıyor.
Eagleman, "Bilinçli haliniz, yani beyninizin sabah kalktığınızda canlanan kısmı, kafanızda olup bitenlerin en küçük kısmını oluşturuyor” diyor.
Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future sayfasında okuyabilirsiniz. Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.
